Dù là ở thời nào, từ thời cổ cho đến hiện đại ngày nay thì con người luôn mong muốn được giao tiếp với nhau và truyền bá thông tin cho nhau. Qua nhiều cuộc cách mạng đã diễn ra, thông tin được truyền tải đến mọi người ngày một nhanh chóng và dễ dàng. Internet đã tạo nên không gian mở cho thông tin truyền đi tác động tích cực đến xã hội mà cũng đồng thời tạo ra môi trường cho luồng thông tin tiêu cực, thiếu tính minh bạch tồn tại gây độc hại đến xã hội mà có lẽ cần có một cuộc cách mạng mới để thay đổi cách thức thông tin truyền đi theo hướng dần tích cực hơn.
Cách mạng thông tin trên thế giới
Cuộc cách mạng đầu tiên diễn ra ngay khi tiếng nói của con người xuất hiện đã góp phần thúc đẩy mạnh mẽ quá trình giao tiếp, truyền đạt thông tin giữa người với người. Đến khi con người sáng chế ra chữ viết thì cuộc cách mạng thông tin lần thứ 2 đã diễn ra. Khi này, nhờ có chữ viết mà thông tin được lưu trữ, truyền bá có phần trở nên chính xác hơn, trở thành phương thức lưu trữ khối lượng tri thức lớn truyền lại cho thế hệ sau.
Khi kỹ thuật in ra đời nó đã giúp cho thông tin, tri thức được tiếp cận tới nhiều người hơn. Tuy nhiên, thông tin truyền đi khi này vẫn chưa đảm bảo “ngay tức thời”, vẫn mất thời gian để truyền bá qua người này, người kia và do đó khó tránh khỏi độ sai lệch, chậm trễ.
Con người tiếp tục tìm kiếm ra cách thức truyền thông tin đi nhanh hơn, kịp thời hơn ở khoảng cách xa nhằm phục vụ cho nhiều mục đích khác nhau trong cuộc sống. Cho đến thế kỷ 19 là thời điểm các thiết bị truyền thông bằng điện và điện tử như điện báo, điện thoại, radio, tivi truyền hình ra đời có thể truyền tải tất cả các loại hình thông tin cùng tri thức đến dân chúng trên diện rộng thì đó được xem là cuộc cách mạng lần thứ tư về thông tin.
Đến thế kỷ thứ 20, khi máy tính ra đời cùng với Internet xuất hiện trên thế giới lần đầu vào khoảng năm 1974 thì cuộc cách mạng thông tin đã bước sang giai đoạn thứ 5. Một trong các tiện ích phổ thông của Internet là hệ thống thư điện tử Email đã thay thế cho thư tay và với khả năng kết nối mở như vậy, Internet đã trở thành một hình thức mới cho thông tin được truyền đi khắp nơi trên thế giới.
Cuộc cách mạng thông tin ở Việt Nam
Trong khi đó ở Việt Nam nước ta thì từ thời cổ, con người chỉ sử dụng tiếng hú như cách truyền tin sơ khai nhất. Sau này khi chữ viết trở thành cách thức giao tiếp và truyền đạt mới thì người ta viết thông tin lên tre, gỗ và giấy giao cho những người đưa tin để chuyển tải thông tin rõ ràng và cụ thể hơn đến đối tượng ở khoảng cách xa, việc truyền tin vẫn sử dụng sức người, sức ngựa di chuyển là chủ yếu. Mãi cho đến khi người Pháp đặt đô hộ đã tạo điều kiện cho Việt Nam được tiếp cận và thừa hưởng những phương tiện truyền tin hiện đại như radio, tivi, điện thoại.
Trong khi Internet cùng máy tính trở nên phổ biến ở các nước phát triển trên thế giới thì mãi đến cuối năm 1997 Internet mới chính thức xuất hiện ở Việt Nam mà về sau khi chúng phát triển mở rộng đã nhanh chóng vượt mặt báo giấy và radio để trở thành phương tiện thông tin phổ biến. Thư điện tử email và tin nhắn cũng là hai phương tiện kết nối trực tuyến thịnh hành nhất ở thời điểm đó và người ta bắt đầu dần có thói quen xem tin tức trên mạng.
Cùng thời với sự phát triển của Internet, mạng xã hội (MXH) dần dần du nhập vào Việt Nam khi được Việt hóa từ một số MXH nước ngoài. Facebook được Mark Zuckerberg thành lập vào năm 2004 vẫn chưa xuất hiện ở nước ta, đa số người dùng vẫn xoay quanh Yahoo Messenger hay các nền tảng Blog ra đời sau đó. Cho đến cuối năm 2007 được xem là năm rầm rộ nhất và cũng chính thời điểm cho ra đời những hot blogger có sức ảnh hưởng không nhỏ đến truyền thông công chúng và là khởi đầu cho truyền thông cá nhân nở rộ. Đến năm 2012, Facebook nhanh chóng thu hút lượng người dùng lớn, thực sự đi vào đời sống, trở thành MXH phổ biến và có sức ảnh hưởng đến thói quen, hành vi của người dùng.
Có thể thấy khi Internet cùng MXH xuất hiện đã mở ra một cuộc chơi mới mà ở đó thông tin được truyền tải “ngay tức thì” và tiếp cận đến nhiều người hơn trên diện rộng. Theo xu thế phát triển, MXH có thể được xem như một nơi tạo điều kiện cho tổ chức, cá nhân truyền thông thông tin mà qua đó nó góp phần làm minh bạch các thông tin sai trái, làm sáng tỏ những thông tin mà ít ai biết đến. Điều đó cũng phần nào giải quyết được tình trạng “giấu nhẹm” thông tin như trước đây khi người dân chỉ được cập nhật thông tin từ các kênh truyền thống như truyền hình, báo chí.
Tuy nhiên, Internet cùng MXH cũng tồn tại không ít những yếu tố tiêu cực, nó tạo thành môi trường thuận lợi cho những thông tin xấu, gây hại lan truyền ảnh hưởng đến xã hội bởi độ trung thực hay tính chính xác của thông tin không được đảm bảo mà nó phụ thuộc chủ yếu vào ý thức, trách nhiệm và mục đích của cá nhân đăng tải. Thêm vào đó, tâm lý người dân Việt Nam thường theo đám đông, chưa xác nhận thông tin đã vội đưa ra kết luận nên quả thực đã tác động khiến việc lan truyền thông tin bị “bóp méo” ngày một nặng nề hơn.
Chẳng hạn như ở lĩnh vực bất động sản, đã không ít lần tin “sốt đất” ở từng khu vực xuất hiện, bị đồn thổi dù chưa có thông tin cụ thể khiến nhiều người chưa xác nhận thông tin đã vội bu theo mua đất nhằm hưởng lợi nhưng lợi đâu chưa thấy đã gặp phải kịch bản rớt giá thảm họa rồi chịu thiệt đến “trắng tay”. Nhưng nói đi nói lại thì cũng nhờ công nghệ Internet phát triển mà người dân cũng được tiếp cận với nhiều thông tin về quy hoạch hơn, đòi hỏi các chủ đầu tư đưa ra nhiều thông tin hơn chứ không còn mù mờ thông tin như trước đây.
Vấn đề cốt lõi, lỗi không nằm ở sự xuất hiện lan tràn của Internet cùng MXH mà nó nằm ở ý thức của mỗi người. Nhất là giới trẻ hiện nay, những người tiếp cận và hoạt động rầm rộ trong “thế giới ảo” của MXH thì đã đến lúc cần phải có một cuộc cách mạng nội tại ở mỗi người, cách mạng về ý thức trước những thông tin đăng tải để góp phần tạo nên môi trường tích cực cho các thông tin xác thực, thông tin hữu ích được lan truyền đến với mọi người. Cần có cuộc cách mạng này để thông tin ngày càng minh bạch hơn, ảnh hưởng tích cực đến xã hội, đến nhiều lĩnh vực trong đời sống hằng ngày mà trên hết là vì lợi ích của mỗi người.
Khi thông tin được minh bạch, những lời đồn thổi hay thông tin thiếu tính chính xác sẽ bị phanh phui và dần dần bị loại bỏ. Người dân sẽ không còn ngập ngụa, hoảng sợ trong mớ thông tin “rối tung” của thị trường hay không biết nên tin vào ai. Đó là một viễn cảnh tươi đẹp mà cần thiết có cuộc cách mạng về thông tin tiếp nối và trước hết nó cần thay đổi từ ý thức của mỗi người.
Bài viết liên quan: